Sommaire:

Abansdìser deu Director .................. Jean MAISONNAVE

Aunor au noste campion...................Miquèu GRACIET

Pletei d'Entrada a l'Academia............Guy MIREMONT

Lo Verdet ( Le vert de gris )...............Bertrand DUTHIL

Lo rugbi a Pèiroharada......................Francis LABARTHE

N'èra pas pèc lo Félix!......................Pèire BEDAT

Los jòcs de cartas en Gasconha......Jean BOUHEBEN

Los malastres de la seuva landèsa....Amadèu BARIS

Annonce

Abansdiser deu Director Joan Maisonnave

 

Arcuelh: lo Pèir de Soston

 

    Mercès Pèir de'ns arcuelher dens la toa vila landésa e de contribuir ueia'us har conéisher de mei de monde enqüèra. Mes dab los cors de lenga qui as apitats aci, qu'as amassat fort d'escolans e d'amics qui t'acompanhen au café gascon de Dax e en d'auts lòcs, que s'apèra l'ARRAJADA.

 

   Que soi lo Director en exercici de l'Academia Gascona de Baiona, despuish 2006, vaduda en 1928 de la volontat d'amoros e defensors de la noste lenga mairana. Que s'i parlava lo gascon a Baiona com aci en pais de l'Ador. D'alhors, lòcs tot au long de la còste que rapèran lo passatge deu fluvi, abans que n'estossi panat au 16au sègla....Aquèths Baionés!!

 

    Que contunham lo vòt (souhait) deus iniciators de 1928, qu'es a diser? har viver, enténer, parlar, escriver lo gascon.

 

 

 

NADALON
Grafia normalisada	Fonetica
NADALON	NADALOUN
1   En terra de Biarn Tan beròja e tan doça Qu’ei vadut un Nadau Un arrosèr qu’i possa.   Arrepic   Tra la la la la …   2   Lo temps qu’ei a la nèu, Son brèç sera montanha Tots los ausèths deu cèu S’ac van díser a la plana.   3   Dens son arridolet I a tot l’espèr deu monde, N’en serà pas vailet, N’en serà pas lo meste.   4   Los aulhèrs qu’an cantat La cançon de la terra. Serà enradigada Tà la vita sancèra.	1   En terre de Biarn Tan beroy e tan douce Qu’es vadut un Nadaou Un arrousé qu’i pousse.   Arrepic   Tra la la la …   2   Lou tems qu’es a la neou, Soun brèç sera mountagne Touts lous aousets deu ceou S’at ban dise a la plane.   3   Dens soun arridoulet I a tout l’espèr dou mounde, N’en sera pas baylet, N’en sera pas lou meste.   4   Los aoulhès qu’an cantat La cançoun de la terre. Sera enradigad Ta la bite sancère

 

NADALON

 

 

1

 

En terre de Béarn

Si belle et si douce

Il est né un Noël

Un rosier y pousse.

 

2

 

Le temps est à la neige

Son berceau sera montagne

Tous les oiseaux du ciel

Vont le dire à la plaine.

 

3

 

Dans son sourire

Il y a tout l’espoir du monde

Il n’en sera pas le valet

Il n’en sera pas le maître.

 

4

 

Les bergers ont chanté

La chanson de la terre

Elle sera enracinée

Pour la vie entière.

 

NOSTE DAUNA DE MAYLIS

 

Francis LABARTHE

 

 

(Dans la graphie de l’auteur)

 

 

Tot lo mondo que conéich Noste Dauna de Buglose si cara au cors Landes, mé Noste Dauna de Maylis que damoremensh coneishude, Maylis es trobe soa camin de Mugron a Haget (qu’apreben atau Hagetmaut). Maylis e vienere de Mair é de l is simbeu de puretat.

 

Las originas de quére pietat a la verge e viénere du’a estatua enbosc meileu heita a cop de pode. L’artista qui l’ave heita n’ere pas anat serca luenh lo modele, qu’avé pres soa viu quoque bere aisana chalosesa mairau tienen un maitnatge dija gran miei-arrisolet, miei-pauruc. La verge a ua corona portan ue flor de lis. Los sapients an situat la estatua de cap la fin do XIII° sègle é es estade arrenavida en 1980 den los obradors do Louvre.

 

Abans l’apitade de la gleisa d’adara a la fin du XIX° sègle qu’i avé ue petita capèra uberta auculte. Mau miade a la révolution qu’era estade hicade en bordera (fermatge). Lo Concordat de 1801 la tornade a la soa rason mé mau entertengude qu’avé finit per cadé en arroeinas.

 

Au ras de la glèisa navéra, ère estat apitat un bastiment qui a pres lo nom de monastarion dap l’autoritat d’un supérior e sère installat ue comunautat de capérans. Den les anades après la darrère guérra que’s Monseignor Matèu avesque d’Aire et de d’Ascqs qui hey vine monges (moines) de la Congregation d’Olivétains. Lo monastari qu’es devinut per leu abai.

 

Que son los monges qui an entrepres den las anades 1980 de reapitar l’anciana capera den lo estil d’origina.

 

La estatue do XIV° sègle, estuyade den ue familha do loc à la Révolution avé retrobat la so plaça den la capéra.

 

 

 

La grane pausa de la devotion à Noste Dauna de Maylis e poesituas en la mitat do XVIII° segle. Despuish quoques annades lo pais e coneish la hmai e la magrère (misère). Lo quatorze de junh 1707 ue terribe teméste mesclade de grèla e finech la désolation : teulats arrigats, arbrous despitats, bits asgarrapiades, milhàs é hroment crochits. Que’s l’origina de processions que los vilatges vesins viénent à Maylis demanda proteccion à la Verge. La barradure de la Capèra penden la Révolution n’arresta pas la devotion dos chalosses. En ue letra do vint-quate de mai 1792 que demandèrent a las autoritats la permission de contuna lo vot (vœu) de 1707.

 

La comunautat dos monges es tistem installade den lo monastari é en mei do son truvail espirituau s’aucupan enta ha bourri lo topin. La soa especialitat es la produccion de tisanas é de cera. La tisana de Maylis e vien d’ue planta cultivada den los casaus de l’abai, amassade é secada a la man. Aquère tisana es renomade enta a soas vertuts qui hen pishar aisit, é en tau’s qui ne podent pas ana deverza, é tanben lo qui’in pren amassa ua bère peth.

 

La cera do Pair Fulgence é la cera do Benedit que vinen d’ue mesclagne d’essencia de pin é de cere d’abelhas, recercade enta l’entertienuda dos moblas é dos entaulats (parquets)

 

Que sabet tot su Maylis !!

 

 

 

PASSEJADE A L’ISLE D’ELBE

 

Marcel SARRAUTE

 

 

(Dans la graphie de l’auteur)

 

 

 

Tout an, au mes de sétème, que partim coques yourns en vacances dap un groupe de retretats de le banque ount’ey tribalhat quarante ans d’abiade. Augan, qu’am caousit un troç de le coste d’Italie : Cinque Terre é l’isle d’Elbe. Quin em anats au début dou mes, mé pas n’importe quan, qu’ém partits lou yourn de l’ouverture de le caça à 3 oras dou matin. N’abi pas jamé manquat ibe ouverture despuch l’adje de 16 ans, mé puch que lou viadje qu’ére programat atau, per un cop, l’ouverture qu’es hari chens you. Qu’am dounc pres l’autobus lou dimentje matin hort daban ora, à 3 oras deu matin qu’a’t’ey dija dit pramon de ha 1200 kms hens le yournade. Au premér estanquet, à l’entourn de 5 oras, sus un oustau de repaus de cap à Tarbes, leus lapins que s’escapaben hens leus luts de l’autobus. Au sigun estanquet, proche de Tolosa, lou yourn que coumençabe de pareche é que s’y llébabe paloumes hens touts lous cassous dous entourns, com s’em hasen arreguinhes.

 

Bon, vam oublida aco per parla un chic deu viatje. Arrès à Montpelliér per acueilhi ibe acoumpanhatrice qui’s guidera tout lou reste deu viatje. Disna hens ibe caféteria à Salon de Provence, estanquet toutes le dus oras, é vire, é vire dinc’a Monaco ; un petit arrès en haut per balha un cop d’oeilh sus le citat é touts lous batéus estancats hens le rade, de grans é de petits, d’auts qui van é vinen de tout bort é en tout sens, ibe foto é que tournam parti ; passam en Italie cap au Sud a trouvès leus mountanhas per arriba à Savone à l’hôtel avan le noueyt. Més tout d’un cop, le guide que s’anounce que lou GPS signale 25 kms de boussoun sus l’autoroute suite à un accidén. Que counselhe au chaufur de pasa per le coste é que vam y arriba viste heyt. Més que s’ém viste apercebuts qu’ére l’ora oun lous bagans dou dimendje e sourtiben de le plaja é blocaben tout lou camin ; aco, lou GPS n’at avé pas vis. Pire que s’érem damourats sus l’autoroute, dus oras de coudelicoude per ha 50 kms. Qu’am toutun fenit per arriba à l’hôtel chic davan 9 oras.

 

Landouman matin, 120 kms hens l’autobus ; vesita de le costa ligure, Santa Marguerita, Rapallo, Portofino é auts fort beroys villatdjes dap arrés é téms libre enta ha les croumpes. Disna à l’hôtel Caballo Blanco – nous que diserim cheval blanc ou chibaù blan – siban … é per coumença, com d’habitude … pastas … pastas à tout repach … que n’am heyt ibe cure … se n’em boulem pas mindja, ne calé pas ana en Italie …

 

Lou vrespe, batéu, per se promeneya au larje é fotografia paysadjes qui n’es vesiten pas sounque per le mar dap explicaciouns d’ibe aute guide locau. Descouverte de fort beroys paysadjes dap fort bét téms, même caut. Retour au port, autobus, continuacioun lou loun de le coste, soupa (pastas) hôtel, tout aco hort plan emiat.

 

Lou tresau yourn, vesite de Cinque Terre, que hey beth, le mar es calme é que poudem enbarca en batéù per ana bede ibe série de villadjes agripats à le mountanha, touts mé beroys lous uns que lous aouts. S’abé heyt muchan téms, qu’aurim descouvert aco dap lou trén pramon n’y a pas camin, lou cop d’oeilh ne seri pas estat medich, n’aurim pas vis sounque un tunel, un villadje, un tunel, un villadje …

 

Lou quatau yourn, qu’em enfin partits per l’isle d’Elbe. Que s’a calut lleva a 5 oras dou matin pramon qu’avém 140 kms a ha davan de gaha lou ferry à 10 oras à Piombino. Qu’em arribats prou à l’avance més qu’en y a per un momén avan d’enbarca … camiouns, autobus, autos, é un chas de mounde qui puyen hens aqueth gran bachet de 5 estadjes. Qu’ey puyat escalès é escalès ount’ère mercat « escalator », que s’y semblable, més arrei ne boudjave, n’ére pas sounque escalès é you que bouli bede lous dauphins qui s’abén anounçat, més en ibe ora de troubesade : arrei. Debaram dou bachet é tourna puya hens l’autobus qui’s’a heit vesitar l’isle de loun en larje dap ibe guide de l’endret qui parlave fort plan é qui s’a dit qu’éren embahits prous sanglars (sangliers) é que maugrat le caça é leus batudes, que hasén fort de desgats. E Napoléoun de ci, é Napoléoun de là, n’y es pas damourat sounque 9 mes, més qu’a heit fort de caouses à l’isle d’Elbe, ou que leus a au munch coumençades, camins, conduites d’aygue, fortificaciouns, sistème deus ports, etc … qu’abé tabei 1300 omis dap eth. Qu’am vesitat le maisoun oun’t’avé damourat ; ibe bére maisoun, més arrei de terrible, ni castet, ni palais, ibe grane maisoun.

 

A mieyourn, que debém disna hens un restauran renoumat face à le mar ; lou restauran qu’ére face à le mar, un bort de taoule tabei, més lous auts, per bede le mar, qu’aurin auchut besounh un rétrovisur.

 

Lou vréspe, qu’am tournat embarca hens lou ferry dap camiouns é autobus més que s’ém damourats à leu seule é qu’am heit ibe belote pramon lou vén que segoutibe.

 

Aqui, qu’am coumençat a senti qu’ére betléu le fin, qu’am tournat ha 250 kms dinc’a Savone oun’t’érem le premère noueyt. E l’andouman, tout lou yourn hens l’autobus, tunel-viaduc ; tunel-viaduc, d’un bort le mountanha dap habitaciouns, de l’aout, au houns deu précipissi, le mar, é tunel, é viaduc, dinc’a le France.

 

Atau s’es fenit lou nos viatje, n’a pas durat fort de téms més qu’es a heit fort de bei.

 

 

 

VIN DE SABLE E CORSA LANDESA

 

 

Pèire BEDAT

 

 

 

François SAINTE-MARIE (1881-1960) èra ua personalitat a Soston, ua « figura » com disen los vesins espanhòus. Industriau en bòis, qu’es estat pendent annadas adjunt au maire de Soston e president deu Sindicat d’iniciativa. Dens las annadans 50, qu’avè participat a un concors d’istoèras gasconas organizat peu jornau « Sud-Ouest » e qu’avè obtienut lo dusau prèmi dab aquera istoèra titolada « Bogre de vin de sable ! »

 

Aquera istoèra es estada publicada mei tard, dab ua traduccion en francés, dens lo numerò 50 de la revista « La Talenquère » deu permèr trimestre de 1988.

 

Ací qu’es :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

BOGRE DE VIN DE SABLE

 

 

Los joens escarturs que’m hèn arríder quan viénen díser a tot viracodic qu’en plegant l’esquia, la corsièra la mei tilhuda que passa tostemps.

 

Qui a donc plegat l’esquia mélher que jo ? disèva diluns darrèr a Soston un escartur deu temps passat e vadut dempuish marcadèr de liguètas, e pertant qu’èi recebut, un jorn de corsa, ua honhada qui m’a deishat longtemps plegat en tres plecs. Ací la causa :

 

Un gran amic deus mens, mort dempuish longtemps e qui èra estat destitat dab ua coda de shardina salada, m’avè enviata, avant d’entrar a las corsas deu diluns de la hèsta de Soston, a trincar dab eth au café tienut per l’amic Tilhet.

 

Pinta que te pinta, e dab vin de sable a la clau, e lo passacarrèra arribant, que’m cau donc partir. Mès vèi te har fóter! A penas lhevat de la mia cadèira, que vedi tot virar autorn de jo. Lo campanèr de la glèisa que dançava la giga en se plegant dinc a tèrra, e tots los qui èran autorn que hasèvan au mei qu’èi prometut au men companhon de pinta de’u har duas fintas, los pès dehens lo borret. Dab hòrt de pena qu’arribi donc a las arenas. La « Rayona » que sort la purmèra e que l’espii de darrèr la talanquèra, egau per la « Cierba » e enqüèra per la « Capitana ». Mès a fòrça d’espiar har los autes, qu’atrapan ahromigas a las camas, e un escartur de la mia valor que risca de pèrder la soa reputacion.

 

Que sauti donc de darrèr la talanquèra e que parti, lo borret a la man tà i hicar los pès dehens, com ad aví prometut de har au valent qui avè tan plan reüssit a m’emberiagar. La « Volontaria » que galopava autorn de la pista en cercant quauqu’un, d’un maishant uelh. Que pensa me har paur, ce’m pensi, mès quan va me véder plegar l’esquia, que va estar bograment atrapada. E l’èrt plan decidit, que te li foti dus còps de shiulet a tot copar, mentre que dret com ua agaça, los braç crotzats a hautor de las espatlas, l’esquia cambrada a l’endarrèr, qu’atendi dab hidança la damisèla… Mès Diu vivent ! çò qui’s passa donc ? Duas vacas semblablas com duas bessonas a la « Volontaria », mès meilèu mei granas que d’abitud, que m’arriban dessus a hum de calhau. Qu’espii, trebolat, l’Omer qui tièneva la còrda, e tot parièr que per la « Volontaria », que vedi dus Omer. De mei anar mei trebolat, qu’espii viste las duas Volontarias. E com lo temps pressava, que credi plan har en m’aprestant a fintar aquera d’esquèrra qui’m pareishèva mei dens la linha tà reüssir. Hilh de puta ! L’auta que’m fot ua honhada a’m copar l’esquia (pasmens bien plegada) e, credetz-me si voletz, qu’èra la Volontaria de dreta qui era la vertadèra!

 

Ah ! Bogre de vin de sable ! Dempuish qu’èi jurat de ne pas mei lo gostar… se ne n’èi pas !

 

Ne sèi pas si aquera istoèra es vertadèra o inventada. Que n’èi trobat tres autas variantas, escrivudas en francés mès totas titoladas en gascon : « Auqeth hilh de puta de vin de sable ! » dab, segur, hòrt d’expressions en lenga nosta :

 

• De Jean PEYRESBLANQUES dens « Nouveaux contes et légendes des Landes » (Edicions Chabas 1986)

 

• D’André FORTABAT dens lo « Programmes des Fêtes de Soustons 1998 »

 

• De Pascla GRIMAN qui n’a hèit ua peçota de teatre jogada a Tartàs en genèr de 2005.

 

Tres còpas sus quate, l’eròi que n’es l’escartaire MARIN 1^er, de son nom vertadèr Joseph MALFAIT (1865-1921). Com es mort dempuish pause (90 ans !), n’es pas aisit de verificar l’autenticitat de l’istoèra.

 

Tres còps sus quate, l’eroïna, la famosa vaca « dobla » es la VOLONTARIA, ua vaca tarribla deu ganadero Dubecq avant la guèrra de 14 ? Que i a aushut dempuish d’autas « Volontaria », ua hòrt celebra deu ganadero Labat.

 

Per ne saber mei sus l’escartaire Marin 1^erque cau legir l’estudi realizat per l’Amadèu BARIS e pareishut dens l’Armanac de l’Academia deu printemps de 2005. Lo Marin ne s’es pas acontentat d’escartar dens la region dinc a 1910, mès qu’ad a hèit tanben, a la fin deu sègle XIX^aua París, en Anglatèrra, en Provença, en Italia e en Argeria !

 

Vertadèra o pas, la hèita a devut se passar a Soston (quate còps sus quate !).

 

Vertadèra o pas, qu’es plasenta a contar e a escotar. Mès que i a totun ua moralitat. Com l’an dit los poètas, lo vin de sable qu’es capable de’vs copar camas e pès… e de’vs har véder doble ! Donc a consumir dab moderacion.

 

 

Dedicat a l’amic Miquèu GRACIET

Lo corsaire deu bòrd de l’estanh

Rugby de ger e de uei

 

Guy MIREMONT

 

 

La setmana passada los All Blacks (los tot negue) qu’an balhat ua leçon de rugby créatiu aus nostes jogadors francés a la copa deu monde en Novèra Zelanda.

 

Lo hasan n’èra pas hòrt lusen, mes n’a pas dit lo son darrèr mot : n’èra pas enqüèra la finala. Vam véder.

 

Aqueths jogadors qu’an ua heuguèra sus lo malhòt negue. Ua heuguèra com a Semisens, on èi jogat en las annadas seishanta e setanta.

 

Quan èri junior a la fin de las annadas seishanta que vedí s’entrainar a costat de nos los Jo RUPERT, Jean-Pierre LUX, André DUBERTRAND totsqui èran en equipa de France de rugby de l’epòca, entrainats per l’André ALVAREZ, internacionau de las annadas cinquante. Semisens qu’èra lavetz lo mei petit vilatge de permèra division e qu’avè hòrt d’internacionaus : los SABATHIE, LAFITTE, CAMPET, LARRIEU, qu’èran tanben internacionaus B.

 

Pendent 18 ans, que som estat educator de rugby dap los joens de dètz à trente cinc ans. Qu’an après a placar bien segur (Tyrosse obligat), mes sustot a evitar o contornar l’adversari per atacar e marcar l’ensai.

 

Hens lo rugby PRO de uei, que cau s’esclachar sus l’adversari e sustot non pas l’evitar. Qu’es le mòda actuau. N’es pas estonant que cali « polagàs », monstres enter cent e cent cinquanta quilos, qui córren pendent quate vints minutas, jamei fatigats, per praticar aqueth espòrt.

 

Qu’i devè i aver ua bona pocion magica per arribar a har de taus esplèits, o com OBELIX càder dehens la sopa quan èra petiton.

 

Mes on son los poètas d’autes còps : los Jean GACHASSIN, André BONIFACE, Jack CANTONI, Didier CORDORNIOU, Didier CAMBERABERO, e tanben lo Sèrge BLANCÒ qui a hòrt cambiat desempuch… ; que balhavan au rugby un aire de hèsta dab improvisacion e situacions imprevisibles.

 

Qu’ei l’impression que los jogadors de uei, qu’acompleishen un trabalh plan rodat, plan estudiat, e que ne s’amusan pas briga.

 

Ne vau pas ni a Jean DAUGER ni a AGUILERA : n’i compreni pas mes gran causa e ne preni pas plaser a espiar hòrt de partidas de rugby.

 

En France, qu’i a hòrt chic de jogadors de contornament, e au nivèu internacionau qu’aimi lo jòc deus Alls Blacks : que saben mesclar la fòrça dab la velocitat, l’evitament e la creativitat hens lo jòc.

 

E bien segur, com a l’epòca de Semisens, que som hòrt sensibles a la heuguèra qui an sus los sons malhòts negues.

LO PETIT LAC NEGUE A TARNÒS

 

Joan BOUHEBEN

 

 

Mantruas personas que m’an demandat d’evocar lo petit lac negue a Tarnòs. Le cosin d’Anglet, un aute Bouheben, jogador deu BO, puish entrainaire, que me hidava, n’i a pas hòrt longtemps, qu’aimava anar enqüèra passejar’s, en aqueth pinhadar, espiar l’aiga deu petit lac negue poblat en ivèrn de guits sauvatges e de becadas. Lo cosin que m’a indicat que de m ei en mei de gent s’encontran hens los pins e segur ne viénen pas portar mes cercar.

 

 

Alavetz, que van véder aqueth endret magic, misteriós on anavi dab lo pairan, l’Estève Daugareil, har sostre per lo bestiar o har càder quauque pin, caso ocòrs. Au ras de la mar, que podem véder, pins gigantèscs e cassos majestuós. Branas e gestas quehasen magnifics flòcs au long de sendèrs de sable empruntats per los bros e los caçadors. Tot quem’esmiraglava devath los pins que semblavan aborrí’s de cap tà lo cèu. Qu’aimavi m’assèder a costat d’un pin, saunejar devant aqueth pinhadar e l’orizon que paréishèva infinit, sentir las milas aulors desgatjadas subertot per la gema.

 

 

Los pins, orgulh deu gran pair, qu’èran gemats cada annada. Tanbeth, qu’aven tots cutiots plens de gema e sovent d’aiga que los còchos béven dab gormandèr com los gemèrs nos aven après.

 

 

A miejorn, lo pairan e nosautes qu’anavan minjar au bòrd deu lac. Qu’èra ua estenuda d’aiga importanta aum iei deu pinhadar. Lo lac entornejat de píbols, de castanhèrs e còrç enormes, que desgatjava sovent bruma, balhant un aspècte misteriós a l’endret plen de silenci, que solet lo chebit deus arbes troblava. Lo lac qu’èra plen de canavèras e de nenufars. Qu’aimavi e mentrun còcho deu quartièr tanbelh, anar au lac, isolat, conéishut sonque de las griaulhas, deus guits sauvatges e de las becadas. Mainatges que córrema l’entorn e l’estiu que’s banhavam da còps.

 

 

Uei, qu’ei visitat lo lac après ua (ibe) longa abséncia. N’èri pas mei solet. Quauques gents qu’aven hicat tentas, trobant l’endret charmant. Lo monde que podè víver en plenha natura, luenh deu bronit de la vila, lavar soa pelha e la vaishèra hens l’aiga deu lac. Lo pinhadar qu’èra plenh de monde que corrava, sautava com si los bòscs èran ad eths. Aqueth espectacle e lo mesprès de la natura muishat per la gent, alavetz quelo gran pair que m’avè après a la respectar, a la protegir, m’envaden de tristessa. Que me n’anavi lo cap baishat, com gahat en fauta, lo mei pairan espiant deu bec deu ceu son pinhadar cascantejat, violat per personas considerant la pinhadar com un objècte de leser e non de tribalh, eth lo gran pair qu’èra tant orgulhós deu son pinhadar e me disan : « N’es pas possible, Joan, n’es pas possible, goiatòt çò que hès donc dab aqueth pinhadar. Hica-me aquera pouraille dehòra ! ». Savas Estienne qu’ei respondut, n’i a pas mei hada règla. La gent qu’es mèste pertot. Qu’es la civilizacion deu lèser.

 

 

Qu’espèri que la familha e los amics qu’an aimat con jo lo petit lac negue. Que trobaran aci quauquas reflexions sus l’evolucion d’ibe vila qui n’es pas mei lo Tarnòs de las annadas trenta on lo gent que debè tribalhar hòrt sonque per víver, los lesers n’existèvan pas en aqueth moment.

 

Pierre BIARROTTE

(Dans la graphie de l’auteur)

 

 

E adishatz amics !

 

 

N’es pas chets émotioun qu’em retrobi cap à bous chus acet empunt, on t’ey credut me jamei tourna pulha ! « Nul n’est maître de son destin » a dit un yourn coque philosophe mé sapien que you !

 

 

N’ère pas lou mey tourn … Merci moun Diu ! …

 

 

• Qu’abi preparat un counte de circounstence, més en beden l’importènce dou programme, qu’ey causit d’abraqua, é d’eb leyi ibe lettre qu’ey escribude au Papa Nadau. Que dure un chic mé de dus minutes : qu’eb ba, moun Présiden preferat et vénerat ? (Profite, ne ba pas dura !) Chustout que ne poudi pas passa lou trentau anniversari de le mort dou Georges Brassens chets li rende un petit homadje. Labets : 2’20 + 2’40+1’ de presentation : que hey chis mn’.

 

 

Que souy dens lou tems ! Abiam biste ! Ne hicam pas lou Papa Nadau en retard !

 

 

LETTRE AU PAPA NADAU

Pierre BIARROTTE

 

 

Papa Nadau, chus toun nuadje,

Tu qui s’espies d’aqui hàut,

Qu’at sas hort plan : qu’am passat l’adje

D’ana mandià au toun pourtau !

 

Mès en acets yours d’allegresse

Oùn bam hesta lou naurigat.

Nous, que pensam à la destresse

Dous chents abrit abandounats

 

Lous qui, gagnats per la misère

Dran s’allonca chus un banc,

E passeran à le libère

Nuyts de Nadau é de cap d’an.

 

Saunelhant dens le nuyt vermelhe

En lendoumans araberdits,

Que buyteran coque boutelhe

Pr’arecauha souns cors meurtrits.

 

Balheous-dounc un chic de tendresse,

De bonhur, de fraternitat ;

Mey bouha chus ets le caresse

Dou bèn laulhé de l’amistat.

 

Puchque pertout, de per lou mounde,

Lous curs entournen « Gloria »,

Hasem dounc amasse ibe rounde

E cantam touts “Alleluia !”

 

 

LA PRIÈRE

Poème de Francis JAMES

Musique de Georges BRASSENS

 

 

Par le petit garçon qui meurt près de sa mère

Tandis que des enfant s’amusent au parterre

Et par l’oiseau blessé qui ne sait pas comment

Son aile tout à coup s’ensanglante et descend

Par la soif et la faim et le délire ardent

Je vous salue, Marie.

 

 

Par les gosses battus, par l’ivrogne qui rentre

Par l’âne qui reçoit des coups de pied au ventre

Et par l’humiliation de l’innocent châtié

Par la vierge vendue qu’on a déshabillée

Par le fils dont la mère a été insultée

Je vous salue, Marie.

 

 

Par la vieille qui, trébuchant sous trop de poids

S’écrie : « Mon Dieu ! » par le malheureux dont les bras

Ne purent s’appuyer sur une amour humaine

Comme la Croix du Fils sur Simon de Cyrène

Par le cheval tombé sous le chariot qu’il traîne

Je vous salue, Marie.

 

 

Par les quatre horizons qui crucifient le monde

Par tous ceux dont la chair se déchire ou succombe

Par ceux qui sont sans pieds, par ceux qui sont sans mains

Par le malade que l’on opère et qui geint

Et par le juste mis au rang des assassins

Je vous salue, Marie.

 

 

Par la mère apprenant que son fils est guéri

Par l’oiseau rappelant l’oiseau tombé du nid

Par l’herbe qui a soif et recueille l’ondée

Par le baiser perdu par l’amour redonné

Et par le mendiant retrouvant sa monnaie

Je vous salue, Marie.

 

Tirat deus « Condes deus Monts e de las Arribèras » de Jacme BOISGONTIER e Robèrt DARRIGRAND, aqueths autors qui an recuelhut historias e condes de Gasconha e sustot deu Biarn e de la Bigòrra, aquí :

«LO RENARD E LO POLÒI»

Bertrand DUTHIL

Que i avèva, un còp, un renard e un polòi qui’s passejavan cadun deu son costat. En ua crotzada de camins, que’s trobèn nas a nas e tots susprés. Lo renard qu’espiava lo bèth polòi gras, mès ne gausava pas sautà’u dessús, de paur que’u s’escapèsse. Alavetz, que’u digó :

• E vòs que’ns devertiam tots dus a har au vira-codet ?

• E quin ei aquerò ? ce ditz lo polòi.

• Espia. Que vam gahà’ns la coda dab la boca e que vam tornejar hèra viste.

E lo renard que’s gaha a tornejar hèra viste.

Quan lo polòi e voló tornejar com l’aute, que cadó de cuu. Viste, lo renard que’u sautè au còth e que’u s’emportè de cap tau bòsc.

Peu camin que troban ua trope de dalhaires qui tribalhan dens un prat. Autanlèu, aqueths òmis que’s gahan à cridar :

• Au renard ! Que s’empòrta lo polòi…

• Ne’vs regarda pas, ce digó lo polòi.

Drin mei enlà, que passèn davant un lavadèr tot plen de hemnes qui’s gahan a cridar :

• Au renard ! Que s’empòrta lo polòi…

• Ne’vs regarda pas, ce digó lo polòi.

• Qu’a rason, ce horní lo renard. Ne’vs regarda pas…

Mès tà díser aquerò, lo renard qu’avó d’orbir la boca e que’s deishè càder lo polòi. E aqueste qu’estè autanlèu au som d’un arbe. Que’s toquè beròi pertot se’u mancava arren, que’s metó las plumas beròi en òrdi, e que digó :

• Quan jo e torni har au vira-codet, que harà beròi dia.

• E jo, ce ditz lo renard, quan torni passar davant un lavadèr, que poderàn clacassejar las hemnas tant qui volhan, non serà pas jo qui orbirèi la boca.

Tres istuèras recuelhudas suus ancians « Pais gascon » e adobadas peu Danièl LAHARGA de Pèirahorada.

 

 

 

QUE DEPEN DEU NIVÈU DE L’AIGA !

 

Daniel LAFARGUE

 

 

Aqueste dia, a l’escòla deu vilatjòt, un còp acabada ua leçon de matematics hèra mauaisida, lo regent, entà har baishar la tension, que perpausè aus sons eslheves ua iniciacion a la pòesia. Tà començar, que’us lejó quauques tròç de poèmis coneishuts en tot insistir sus las necessarias rimas, en har comentaris sus la longor deus vèrs e que’us balhè un exemple de la soa compausicion : « Quan arriba l’abòr, l’irongleta torrada / De cap aus pais cauts que gaha la volada ».

 

• Torrada … volada … e cada vèrs que conta dotze pès … . Avetz comprès ? ce demandè l’omi sapient en contar suus dits lo nombre de pès.

 

• Quiò, quiò, ce responen amassas los eslheves.

 

 

• E donc, cadun que va apitar un par, sonque un par de vèrs o mei se volen en tot arrespectar las reglas que vienem de véder … Vam au tribalh e segotitz-vse lo cervèth !

 

Shens aténer entà quauques uns en tot arromegar entaus autes, los còishos que s’i gahèn, lo nas au rasèr de la huelha blanca. Au cap d’un moment, ua mainada que lhevè lo dit e que s’i hasó atau : « En me passejar en lo bòsc / Enter Bidaish e Bardòs / Que trobèi ua vriuleta / Qui s’estujava hens l’erbeta ».

 

• Ah, aquò qu’ei plan ! ce disó lo regent urós d’aquesta escadençà. E n’i a d’autes volontaris ?

 

 

 

Dus de mei que lhevèn lo dit e que marmusèn las lors produccions ajudats peus encoratjaments deu mèste. Puish, suspresa, Bernat, un mainadàs deus gualhards, pas trop valent mes dab aquò briga pèc, que demandè la paraula e que desquilhè lo son trobar d’ua faiçon solemna devath l’espiar incredule deu regent. « Dab lo hrair, quan anèm tà pescar a l’escur / L’aiga de l’arriu-gran que’ns arribava … a mieja cama ». Autanlèu, un esclacarat deus grans que retrení dens la classa, en enténer aquò mes sustot en véder la cara suspresa deu regent un chic esvarjat, qui s’atenè en ua fin mei cruda deu segond alexendrin … mes, l’òmi experimentat que s’arregahè au mei lèu.

 

 

• Nani ! Nani ! ce ditz au Bernat shens arríder. Lo ton purmèr vèrs qu’ei bon mes lo dusau qu’a dus pès de trop … e puish, lo mot « cama » ne rima pas dab lo mot « escur ».

 

• Que voletz que v’i hasqui jo ? ce respón la gojatàs. Aquò, qu’èra l’an passat quan hasè ua calorassa e un sequèr deu diable e n’i avè pas pro d’aiga dens l’arriu entà que rimessi.

 

NON M’I SOI PAS TORNAT !

 

 

Lo Janòt de Pèiramotha qu’a amenatjat ua de las soas vielhas bòrdas tanhenta a la soa maison en « gîte rural » (lhèu « tuta rurau » en gascon) e cad an, que lòga aqueste espaci a vacancièrs en mau de rurautat. Aquera purmèra setmana de julhet, un coble de parisians que s’i son installats e autanlèu lo purmèr dia que profieitan deu calme deu lòc en repausà’s, ajacats suus cadièras loncas a l’ompra d’un trilhat de vit. Lo Janòt volent amuishar a’us de la capitala çò que vau l’arcuelhença deu pais locau e volent tanben prova’us que los de la campanha e son autant a la mòda com los de la vila, que ditz au son òste suu pic de mieidia :

 

• E voletz viéner préner un veiròt de uisqui a casa ?

 

Mes, la nosta Parisian, non acostumat ad aqueste sens de l’ospitalitat, qu’arrefusà polidament en díser :

 

• Nani, merci hèra, que n’èi ensajat un còp, ne m’a briga agradat e desempuish ne m’i soi pas tornat !

 

Per tan qu’estossi susprès e, qu’ac cau ajustar, un chic ofensat, l’endoman, Janòt que cad, nas a nas, suu aqueth òmi shens educacion qui s’i hè a getar grans a la poralha de la parguia.

 

• E voletz viéner a noste aqueth ser, que haram dab amics ua coenchada de las bonas e solide qu’i aura çò qui cau entà agrementar la partida, ce’u perpausa Janòt dab estrambòrd.

 

• Merci hèra brave senhèr, mes a las cartas qu’i èi hèit un còp, ne m’a pas trop agradat e desempuish ne m’i soi pas tornat.

 

E tostemps atau cada dia de la setmana … a cada còp que lo Janòt e’u auheriva lo parat de’s ligar d’amistat dab eth, qu’avè tostemps la medisha responsa : « Qu’ac èi hèit un còp, ne m’a pas agradat e ne m’i soi pas tornat … »

 

 

 

Au cap de la setmana, lo vacancièr que pareish suu lindau de la cosina de Janòt acompanhat d’un gran gojat de detz e ueit ans, peu long, prim com un pau, lo cap premut enter escotaders.

 

• Senhèr Janòt, que’vs presenti lo men hilh qui vien d’arribar de Paris … Que soi content pr’amor que s’ei escadut au son bachelierat.

 

• Ah ! Compliments aus dus, mes quan avetz donc de mainatges ? ce’u demanda lo Janòt.

 

• Un sol, senhèr Janòt.

 

• Òc, òc, que compreni adara, ce hè Janòt pensatiu dab un arridolet aus pòts, aquò n’ei pas susprenent, aquò tanben qu’ac avetz hèit sonque un còp e … ne v’a pas agradat e … ne v’i ètz pas tornat.

 

LA MORT DE SHUCA-PLAN

 

 

L’amic Shuca-plan qu’èra com disen ací dans lo parçan un benarrit o un bon vivent : que tienè plan lo vèire e la horqueta e la soa cara rojassa e quauque chic in.hlada que portava lo testimoniatge de la soa reputacion, los filosòfes d’aquesta escòla de la vita que disen que de bèver e de minjar de plan n’ei pas un defaut mes quan se’n moreishen n’ei forçadament un.

 

 

Donc, un ser, çò qu’èra possible e cranhut de tots que vadó realitat : en tot cantar « Tan que haram atau … », lo vèire a la man au miei deus sons amics eths tanben lo nas quauque chic vriulet, lo noste Shuca-plan, sobtament mut, que cadó de la cadèira e que’s jasó suu carrelatge : la grana dalhadèra qu’èra passada cruau com d’acostuma.

 

 

Hens lo son testament quan lo lejón, n’estón pas estonats d’apréner l’amic desapareishut que volè estar sepelit dab duas botelhas de « Champagne » au ras d’eth dens lo crofe tà’u tiéner companhia. Tà arrespectar las soas darrèras volontats, que hiquèn donc dens la caisha duas « Veuda Clicot », beuratge qu’aimava autan com lo Jurançon de cada dia ..

 

 

Lo gran jorn de l’entèrrament, lo seguici que se’n anè tà la glèisa au darrèr de l’atahut qui carrincava suu camin calhavut segotint lo cerculh shens moderacion. Entrada dens la glèisa e la missa que començè. Arron paraulas d’arcuelh, lo curè que recitè las pregàrias abituaus dab l’assisténcia. Tot d’un còp, dens aqueste lòc sent, que s’entenó un pet shord vienent deu cròfe : lo bosson d’ua botelha qu’avè sautat. Lo curè, briga assabentat deus detalhs deu testament, que s’arrevirè e que dè un cop d’uelh enmaliciat e acusator au petit clergon qui responó autanlèu en díser enter pòts : « Ne soi pas jo mossur curè, ne soi pas jo … qu’ei lo mort ! ». Los de las purmèras rengadas que s’espiavan shens compréner mes la missa que’s perseguí. Pas longtemps pr’amor un aute pet mei hòrt que lo purmèr que retrení devath las vòutas : la dusau botelha que s’avè perdut lo boçon. Lo curè aqueste còp vertadèrament furiós que disó au dròlle totaument espaurit :

 

 

 

• Praubòt, que vas véder çò qui t’aten en l’òra a la sacristia ! »

 

• Mes mossur curè, qu’ei lo mort qui peta … que v’ac juri !

 

 

Pas guaire convinçut, lo noste servidor de Diu n’ac volè pas créder mes totun que’s hiquè a espiar lo cròfe en tot gratà’s lo menton. E, au cap d’un moment … mon diu, n’ei pas possible … quan vedó a colar lo « Champagne » enter las palancas de la caisha. Autanlèu, que uglè aus òmis encargats de la carrejada deu cerculh. « Espiatz, que peta e que pisha, Cargatz-lo viste viste entà qu’ani har lo reste dehòra ! »

 

UN SAUNEI DE NADAU

 

Francis LABARTHE

 

(Dans la graphie de l’auteur)

 

 

Qu’em en l’hivern mila nau cent quarante. La barthe que’s pléa. Qu’a plavut tot l’estiu é qu’a contunat en auton. Den las arribères qu’an amasat lo milhàs en couralin. Au ras de la barthe qui a ue petite borde, lo pair que’s en Alemanha presoné, la mair que hei virar lo tinéo dap los besins hort serviciaus. Que’s soleta dap lo petit Peirot ueit ans.

 

En decème thic avant Nadau, la mair demande au Peirot :

 

• « So que’t hare plase com present do Pair Nadau ?

 

• Ô mama que bori un sac enta l’escole, un beroi dap poches pertout, déhen è sos costats. Enta arrengar los libis é los quaserns (cahiers), la trosse anta las plumes sérgént-major, los gredons a papé é los de colo, la goma, lo compas, l’esquaire é las règles. Que sas que lo régent que conten de jo. A la rentrade lo permé d’Octobre, que m’a heit passa au cors élementari. Los auts qu’a de berois sacas, jo que’i tostem la « bosse » qui ma’s heit dap un vielh pantalon do papa.

 

• Entenut ! Co bam escrive, é l’i bam demanda ».

 

Qu’aven escribut au Pair Nadau au Céu é enviat la letra.

 

Lo Peirot n’i cret pas trop au Pair Nadau, a l’escole, los grans l’an hicat au corrent. Mé perqué pas ! ! E que hique los esclops den la cheminéia. Au retorn de la missa de miejanueit, ora alemanda, que troba un gran paquet troçat des un paper de color é ligat dap ue cordeta de pène las tripas é las saussissas. Den lo paquet qu’i trobe so qu’abé demandat.

 

 

 

 

Un beroi sac en cuer de colo marron dap ue correja enta’u pène au coth. Qu’ouvrech lo cliquet qui bare lo davan do sac è dehen i trove dus partances, é sos costats dus poches baradas per ue barradure –eslambrec – Qu’ensaje d’aubrir la barradure qui ne dache pas ana é qu’enten ue petite votz tote fine cheviteja :

 

• « Que soy barat, tirem de la mia preson, n’en puch pas mé, qué m’estofie ».

 

Peirot ne dis pas arren, que gaha lo paquet é s’en ba a la crampa. Que torna ensaja la barradure qui ne’s dache pas har. E la petite votz qui plore de sorti. Peirot que gaha un pas de ciseus é hey un horat so costat. E bethleu detz petits dits é un bonet rouge é puntut que parechen segits d’ue cara en perec qui o dits : « mercès hère que m’as sauvat la vita » é un petit omiot que sort de la pocha.

 

Peirot qu’o dits : « Mé qui es, so que heis en aquet sac ?

 

• Qué m’apéri Sam, que soy un « lutin » do Pair Nadau. Den lo son gran obrador en haut que soy carcat de controlar tots los presents a aufrir aus mainatjes a cesthe nuyt. Jer qu’ey vis que la barradura qu’ère tilhude a aubri e soy entrat den la pocha, mé lo Pair Nadau qu’es passat qu’e m’a barrat dehen. Qu’ey apérat tant qu’ey podut, mé que’s vielh é schort é que’s atau que soy aciu. Adare qu’em cau ajuda a torna au Pair Nadau, que’s va ha maishan sang.

 

• A no, dits Peirot, que’s amistos, que bas damora dap jo !

 

• No, ne puch pas damora mei qu’aco, mé a nuyt que bau ajacar dapt tu, que vas troba ue solution. L’endoman matin la mair qu’apère

 

• Peirot es dechudat ?

 

Viste Sam s’estuye den la saca, la mama qu’arribe et demande :

 

• Es tostem counten de ton sac ?

 

• Ô quio ! Me qu’i a un defaut, un horat sus la poche do costat. No podem pas tornau au Pair Nadau ?

 

• Mé si, que ban ha un colis e portau enta la Poste.

 

So que hen, Peirot n’e pas trista, avant de s’en ana Sam que l’a dit :

 

• Que bau torna ta ue aute an, den un aut cadeau. Mercès enta tout.

 

• Bon viatge Sam ! O dits Peirot.

 

• So que dits ? Dits le mama.

 

• Que disi bon viatje au colis !

 

Aqui dessus la mama oubrech la porte de la crampe.

 

• Lheveth Peirot, que l’hore d’anar servir la missa. Mossu Curat t’atend. A nuyt qu’a nevath é lo camin que’s torrat e dap los tous sabatons à cordons é la sola en bosc articulada qu’et cau parti mé de dora enta sona lo quart d’ore – la corda -.

 

Aqui Peirot que’s dechude é es rend compte que tot acquo qu’ère un saunei …

Que damora un moment esmudit mé que s’arregaha, la mama ne podé pas crompa aquet sac, qu’ère trop enta eths.

Qu’es lheve é que trobe den los esclops las dus iranjes, é un gran libi dap hort d’imatjes, « De la Terra à la Lue » do Juli Vern Peirot n’ère pas maluros, aquet saunei que la dachat esmiraglat é qui a pensat ue bère pausa.

 

Que pas remercie de la voste atencion ! Bon Nadau e bonne annada 2012, e com disèn los vielhs : « Santat, mesture e tabac,

Frico é quauque so !! ».

LAS PLATANAS

 

Ginette DUTERTRE

 

 

Que las an copadas aceth matin

Las bèras platanas deu camin

E que m’a heit, sabetz, hòrt de chagrin.

Que las an copadas aceth matin

 

 

Qu’ei entenut la tronçonusa

Bramar com ua bèstia afrosa

Cridassèra, araujosa, la fauchusa !

Qu’ei entenut la tronçonusa.

 

 

Los grans arbes abatuts

Dab bruts ishords, tots desperduts

En l’arrelha que son caduts

Los grans arbes abatuts.

 

 

Las brancas que’s son abraçadas

Avant de càder entertucadas

En un gran tus, bien enlaçadas

Las brancas que’s son abraçadas.

 

 

Las huelhas que’s son replegadas

Per demorar bien estacadas

A morir dab l’arbe condamnadas,

Las huelhas que’s son replegadas.

 

 

Los ausèths que son espaurits

De véder s’alongar los amics

De tant de cantas e de nids.

Los auseths qu’en son espaurits

 

 

« Aqueths arbes que son dangerós ! »

S’an dit los conductors furiós.

Labetz, que cau los abàter tots ?

Aqueths arbes que son dangerós ?

 

Quan hasè bon devath l’ombradge

De passejar en lo viladge

En admirant lo bròi paisatge

Quan hasè bon devath l’ombratge !

 

Aqueth tèit de hoelhas en estiu

Per’s protejar deu só tròp viu,

Que hasè donc tant de pachiu,

Aqueth tèit de hoelhas en estiu ?

 

En auton que’s balhavan de tan beras colors,

Verd, jaune, irange e ros,

Los pintres qu’en èran gelós.

Que’s balhavan de tant bèras colors.

 

Que saben tan plan parlar d’autes còps,

Deu pas lent deus bueus, deus chivaus lo tròt

E deus mainadges lo galòp.

Que saben tan plan parlar d’autes còps.

 

L’istòria qu’avè enhlat los troncs vigorós

De guèrras e de patz, de bons e meishants jorns,

De tan d’ivèrns, de tan d’estius, d’amors e de dolors,

L’istòria que n’avè enhlat los troncs vigorós.

 

Adiu, monuments deu passat !

Hètz plaça ad aqueth monde betonat !

E qu’es la vila qui aura ganhat

Bèths monuments deu passat.

 

Que las an copadas aceth matin

Las bèras platanas deu camin.

 

PROSEI D’UN SER DE NADAU

DAVANT LA GRÈPIA

 

Miquèu BARIS

 

 

Un curat un chic trufandèr qu’explicava aus dròlles los personatges qui’s trobavan a costat de la minjadera, au presep de Nadau.

 

Un joan-pèc – que n’i a tostemps un atau, medish alhors qu’en Provença on e’us apèran « los rabits » – qu’escotava tanben dab atencion. Lo curat que balhava hèra de detalhs sus las bèstias qui èran aquí : un hasan, un lop, anheths, un can, un bueu, e un aso…

 

- Dab lo Jausèp, la Maria, e lo Jèsus, ce disè, que i avè per començar un hasan. Qu’es eth, e non pas un ànjol, qui a anonciat lo purmèr la vaduda, en cantant : « Querequequé ! Querequequé ! Qu’es vadut lo nené ! Qu’es vadut lo nené ! »

 

Pas luenh d’aquí, qu’arrodejava un lop, en quèsta de carn fresca e tenhèra a minjar. Interessat per la novèla, que demandè : « A on ? A on ? A on ? »

 

Los anhèths, alavetz, que’s hiquèn a behelar tots amassa : « A Betleèm ! A Betleèm ! A Betleèm ! »

 

Lo can d’aulhèr, menshidèc, que cacè lo lop, puish que s’apressè de la minjadera, curiós. Que vedó que lo Jèsus, quasiment tot nud, n’avè pas calor. Que lairè au bueu : « Qu’a hred ! Qu’a hred ! Qu’a hred ! »

 

Lo bueu, autanlèu, de díser : « Que bohi ! Que bohi ! Que bohi ! »

 

Au cap d’ua pausa de silenci, lo joan-pèc, qui avè seguit tots los explics, que demandè au curat : « E l’aso ? »

 

E lo curat de respóner : « L’aso ? Qu’èra com tu, qu’escotava !... »